14 Temmuz 2011 Perşembe

El Greko'ya Mektuplar " Önsöz "



Aletlerimi topluyorum: görme, duyma, tat alma, koku alma, dokunma, beyin… Artık akşam oldu, günlük iş bitiyor, tarla faresi gibi evime, toprağa dönüyorum. Çalışmaktan yorulduğum için değil, fakat güneş battığı için.

Güneş battı, dağlar gölgelendi, beynimdeki sıradağların tepesinde biraz ışık var henüz, ama kutsal gece bastırıyor, topraktan yükseliyor, gökten iniyor, ışık teslim olmama ya yeminli, ama biliyor, kurtuluş yok; teslim olmayacak ama sönecek.

Çevreme son kez bakıyorum; kime veda edeyim? Neye veda edeyim, dağlara, denize, balkonumdaki asmaya, erdeme, günaha, serin suya mı? Boşuna, boşuna; bunların hepsi benimle birlikte toprağa iniyor…

Sevinç ve acılarımı, gençliğin esrarlı ve Don Kişot’ça isteklerini, Tanrı ve insanlara olan çetin anlaşmazlığı mı? Ölüme kadar yanan, ama kül olmayı reddeden ihtiyarlığın sahip olduğu vahşi gurura mı emanet edeyim? Tanrı’nın yamaçları sert yokuşunda el ve ayaklarımla tırmanırken kaç kez kayıp düştüğümü, kaç kez kanlara içinde ayağa kalkıp kerelerce yaralanmış rehbersiz bir ruhu bir daha nerede bulup da günahlarımı itiraf edeyim?

Bir parça Girit toprağını avucunun içinde yavaşça ve hırsla yoğuruyorum; bütün serseri dolaşmalarımda, bu toprağı her zaman yanımda bulundurur ve büyük mücadelelerim  sırasında kuvvetle kavrayıp sevdiğim bir dostun eli gibi sıkardım. Artık güneş batıp da gündelik  iş bittiği için, kuvveti ne yapayım? İhtiyacım yok, kalmadı. Şimdi Girit toprağını elimde tutuyor, ifadesi olanaksız bir tatlılık, yumuşaklık ve şükranla sevilen bir kadının göğsünü avucumun için de sıkıp veda ediyormuş gibi kavrıyorum. Ben sonsuza dek bu bir parça toprağım  artık, toprak olacağım; sen, Girit’in vahşi toprağı biçimlenip mücadeleci bir adam görüntüsüne büründüğüm zamanlar şimşek hızıyla geçti.

Bir avuç toprağın içinde, ne sıkıntılar, ne mücadeleler ne görünmez, insan yiyici bir canavarın kovalayışı ne semavi ve ne şeytani kuvvetler var! Kanla, gözyaşıyla, terle yoğruldu bu toprak, çamur oldu, insan oldu, ulaşmak için yokuşa sardı. Ama nereye ulaşmak? Karanlık Tanrı yığınına soluyarak tutunuyor, ellerini uzatıyor, arıyor ve kişiliğini bulmaya çalışıyor.

Son yıllarda umutsuzluk içinde o karanlık kitlenin yüzü olmadığını anladığı zaman, küstahlık ve korku içinde nasıl da çabalamıştı zirveyi yontmak ve ona bir yüz kazandırmak için: kendi yüzü.

Ama şimdi, günlük iş bitti, aletlerimi topluyorum; artık başka toprak insanları gelip mücadeleyi sürdürsün; biz ölümler, ölümsüzler taburuyuz, kanımız kırmızı mercandır   ve bir ada inşa ediyoruz uçurumunu üzerinde. Tanrı inşa ediliyor, küçük kırmızı taşımı koydum  ben, beni desteklesin, kaybolmayayım diye bir damla kanımı ekledim görevimi yaptım.

Sizler sağlıcakla kalın!

Dönüyor, dönüyor, buz gibi suların içinde çırpınıyordum; başımın üstünde ıslak, mavi sarkıtlar uzanıyor yerden, parlak meşaleye gülerek kıvrılan taştan dev falluslar yükseliyordu. Bu mağara, büyük bir ırmağın yatağıydı ve yatak yüzyıllar boyunca yol değiştirdiği için ırmağı bırakmıştı.

Bronz yılan kızgınlıkla tısladı; gözlerimi açtım. Yine dağları, boğazı, uçurumları gördüm; baş dönmem  durulmuştu; her şey hareketsizleşti, aydınlandı, anladım; Yehova da yol açmak için çevresindeki ateşler içindeki sıra dağları oynamış mıydı? Ben, Tanrı’nın korkunç yuvasındaydım şimdi, onun ardından gidiyor, onu izliyordum.

Düşümde bağırdım:

“Benim yolum budur ; budur insanın yolu, başka yol yoktur!”

Bu densiz söz dudaklarımdan çıkar çıkmaz, çevremi bir yel hortumu sardı, korkunç kanatları açılarak beni sardı, birden kendimi, üzerinde tanrıların yürüdüğü Sina’nın tepesinde buldum. Hava kükürt kokuyordu; dudaklarım üzerlerinde sanki sayısız ve görünmez kıvılcımlar kaynaşıyormuş gibi karıncalanmaktaydı. Gözkapaklarımı açtım; gözlerimle ciğerlerim hiçbir zaman böylesine insanlık dışı, yüreğimle bu kadar uyum içinde, susuz ağaçsız ve insansız bir manzara görmemişti. Hem de umutsuz bir manzara. Umutsuz ya da mağrur bir insanın ruhu burada mutluluğun zirvesine kavuşur. Üzerinde durduğum kayaya baktım; granit üzerinde, aç aslanın gelmesini bekleyen boynuzlu kahinin ayak izleri olması gereken iki ayak izi vardı. Belki de o kahine burada, Sina’nın zirvesinde beklenmesini buyurmuştu. Ve kahin de beklemişti.

Bende bekliyordum. Uçurumun üstünde saklanıyor, dinliyordum; birden bire uzaktan, çok uzaktan gelen ayak sesleri boğuk yankılandı. Birisi yaklaşıyor, dağlar sarsılıyordu; burun deliklerim oynamaya başladı: Bütün hava önde giden bir teke gibi kokuyordu. “Geliyor! Geliyor!” diye mırıldanıyor, kuşağımı sıkıyor, güreşmek için heyecanlanıyordum.

Ah bu anı nasıl da özlemle beklemiştim! Araya, utanmaz görünen dünya girmeden, vahşi gök ormanının kudurmuş canavarlarıyla karşı karşıya, yüz yüze geleyim. Görünmeyenle!… Doymayanla… Öz çocuklarını yiyen, dudakları, sakalları ve tırnaklarından kan damlayan kalpsiz Baba’yla.

Onunla yüreklice konuşacak, ona insanın, kuşun, ağacın ve taşın acısını anlatacağım, hepimiz karar verdik; ölmek istemiyoruz, elimde bir dilekçe var, bütün ağaçlar, kuşlar, insanlar imza attı; bizi yemeni istemiyoruz, Baba!.. Ben korkmayacak, dilekçeyi vereceğim.

Konuşuyor, yalvarıyor, kendimi kasıyor ve titriyordum.    



Nikos Kazancakis

Önsöz'den  bir bölüm

Hayatımı Etkileyen Kitaplar






Kazancakis'i;  babam, ben ortaokul sıralarında iken  eve getirdi ilk .'El Greco'ya Mektupları'  ilk o zaman okudum...Daha sonra lisede, üniversitede okudum...Ve halen okumaya devam ediyorum...Bir Ege'li olarak onun gezdiği zeytinliklerin içinde ben de geziniyorum. Ruhunda çakan şimşekler, fırtınalar , rüzgar ve yağmurlar beni de ıslatıyor, aydınlatıyor, üşütüyor...Baba kitap derler ya hani , babamdan yadigar oğullarıma kalacak...Ah bir de 33.333 mısradan oluşan baba kitabı  Odysseus 'u Türkçeye çeviren olsaydı...Bekliyorum bir gün Ege'de  , incirlerin altında, elimde o koca kitabı okuyarak geçireceğim günleri...


Ayşen Gacan Gülbağ
14 Temmuz 2011



El Greko'ya Mektuplar

Greko'ya Dilekçe

GREKO'YA dilekçe'm bir biyografi değildir; benim kişisel hayatımın, kendim için biraz, başka birisi için çok basit bir değeri vardır; bu hayatta benim tanıdığım biricik değer şudur: Kişinin, basamaktan basamağa ve güçleriyle azminin kendisini götürebileceği kadar yükseğe çıkma mücadelesi; bu benim keyfi olarak GİRİT BAKIŞI adını verdiğim doruktur.

Yani sen okuyucu, bu sayfalarda benim insanlar, acılar ve fikirler arsında izlediğim yolu gösteren, kanımın damlalarından yapılmış kırmızı çizgiyi bulacaksın. İnsanoğlu adına layık her kişi kendi haçını kaldırır ve Golgotha'sına çıkar; birçoğu genellikle birinci basamağa, ikinci basamağa varır,solur, yolun ortasına yığılır ve Golgotha'ya - borçların zirvesine demek istiyorum-, çarmıha gerilmeye, dirilmeye ve ruhlarını kurtarışa kadar ulaşamaz.Bayılır, çarmıha gerilmekten korkar ve dirilişin tek yolunun çarmıha gerilmek olduğunu bilmez, bunun başka çıkar yolu yoktur.

Benim yukarı doğru çıkışımda, dört tane basamak olmuştur ve her birinin kutsal birer adı vardır: İsa, Buddha, Lenin; Odysseas. Güneşin battığı şu anda, bu büyük ruhların birinden diğerine geçen kanlı ilerleyişimi, bu Yolum'da belirtmek istiyorum; canı burnunda bir insanın, kaderin kötü ve kayalıklı dağlarında ilerleyen bir insanın gidişini...Benim bütün ruhum bir çığlık ve bütün eserim bu çığlık'taki nottur.

Bütün hayatım boyunca, yalnız bir kelime bana acı çektirmiş ve beni kırbaçlamıştır: Tırmanma...Ben bu Tırmanma'yı burada, gerçek ve hayalle karışık bir biçimde sunmak istiyorum...Tırmanışımın bıraktığı kırmızı ayak izlerini de...Ve "Kara kafatası"nı giyip toprağa inmeden önce acele ediyorum, çünkü bu kırmızı çizgi yeryüzündeki yürüyüşümün biricik izi olacaktır; ne yazmış ve ne yapmışsam, hepsi su üzerine yazılıp yapılmış ve yok olmuştur.

Hatırlasın diye hafızamı çağırıyor; havayı, hayatımı toparlıyor, generalin karşısındaki asker gibi dimdik duruyor ve Greko'ya Dilekçe'mi yazıyorum; çünkü o benimle, aynı Girit toprağından yoğrulmuştur ve yaşayan, yaşamış olan diğer mücadeleciler içinde beni en iyi o anlayabilir.Kendisi de taşların üzerinde aynı kırmızı çizgiyi bırakmadı mı ?

EL GRECO'YA MEKTUPLAR
e Yayınları 
Türkçesi: Ahmet Angın
Birici Baskı Ocak 1975
( Ayşen'in arşivi)





My report to Greco is not an autobiography.
[...] You will find, reader, in these pages the red trail,


made of drops of my blood, which marks my course amidst people, passions and ideas. Each man worth to be called the son of man bears his cross and walks up his Golgotha -many, most, reach the first, the second step, get out of breath, collapse in the middle of the course and never reach the peak of Golgotha -the peak of their duty I mean- to get crucified, resurrected and thus redeem their souls. They lose heart, they are scared of crucifixion, and they forget that crucifixion is the only way to resurrection -there is no other.
There have been four decisive steps in my uphill route, and each of them bears a sacred name: Jesus Christ, Buddha, Lenin, Odysseus. I strive to depict in my Travelogue this bloody route from one of these great souls to the other, now that the sun is going to set, to draw a man walking -out of breath- up the rough mountain of his destiny. My whole soul is a Scream and my whole Work, a comment on this Scream.
A word has been torturing me, all my life; the word Ascent has been torturing and whipping me; I would like to depict here this Ascent, by truth and imagination at the same time, to represent the red marks that my uphill course had left. [...]I summon the memory to recall, I summon my life in thin air, I stand a soldier before the general and make my report to Greco since he is made of the same Cretan soil as myself, and can feel me better than all fighter who lives or has lived. Hasn't he himself left the same red trail upon the stones?
Ν. Kazantzakis, Report to Greco, Athens, Eleni Kazantzaki editions, 1962, pp. 15-16.

12 Temmuz 2011 Salı

Şiirler ve Fotoğraflar


DENİZE YAKIN MAĞARALARDA

Denize yakın mağaralarda
Bir susuzluk duyarsın, bir aşk,
Bir coşku
Deniz kabukları gibi sert
Alır avucuna tutabilirsin.

Denize yakın mağaralarda
Günlerce gözlerinin içine baktım,
Ne sen beni tanıdın, ne de ben seni.



Yorgo Seferis





BEYAZ KAĞIT

Ne idiysen onu yansıtan
amansız bir ayna şu beyaz kağıt.
,
Senin sesinle konuşur beyaz kağıt
senin gerçek sesinle
beğendiğinle değil ;
senin eserindir, boşuna harcadığın
bu hayat.
Yeniden ele geçirebilirsin belki
seni başladığın yere
fırlatan bu kayıtsız nesneye
tutunabilirsen eğer .
,
Bunca yer gezdin ; aylar , güneşler gördün
ölülere, dirilere dokundun
inlemesini bir kadının
kinini büyümemiş bir çocuğun –
ama bir hiç olacak bütün bu duydukların
sen bu boşluğa güvenmedikçe.
Yitirdiğini sandığın şeyleri bulacaksın
belki orada :
gençliğin filizlenişini , yaşlılığın çöküşünü.
,
Hayatın sen ne verdiysen odur
bu boşluk sen ne verdiysen odur
bu beyaz kağıt.

Yorgo Seferis




DÜŞÜMÜ ANIMSARSAN EĞER

Bu gece de kucağımda uyu bir yıldız gibi.
Dünyada hiç bir umut kalmadı.
Gece , bedenini örerken öpüşleriyle
tart acıyı
ve bırak beni
yalnızlığımda

Düşümü anımsarsan eğer
seni bekliyorum
bir sokak şarkısıyla
düşüme gelmeni
yazın içinde
yıldız parıldarken
ışığı giyin



Nikos Gatsos






KAPALI GÖZLERLE

Kapalı gözlerle
Sen aydınlanırsın içerden
Sen kör bir taşsın

Geceler boyu yontarım seni
Kapalı gözlerle
Sen açık-sözlü taşşın

Biz ikimiz çoğaldık
Yalnızca tanıyarak birbirimizi
kapalı gözlerle.


Octavio Paz


Fotoğraflar: Ayşen Gacan Gülbağ

4 Temmuz 2011 Pazartesi

Kadınların Sözcükleri ( şiir )


Kadınların Sözcükleri

1.

ne az sözcük bırakıldı kadınlara
sıradan ve önemsizlere mecbur
ev işleri ve eşyalara dair
çocuklara…
emir kipinde konuştunuz hep
onlarsa çocuklarla
sevgiyi öğrendiniz ilk o kadından
memesinde emzirirken bir eli saçlarınızda
sevgiden bahsetmek size düştü
küpeleri fesleğenleri o yetiştirdi
o yıkadı tüm kirli donları
kaosun düzenini ilk o kurdu
evinizde- çocukluğunuzda

ona birkaç sözcük bıraktınız
kullanması için
pencere-oda- çarşaf
bir ev sanduka

bir gün bu sözcükler dışında konuştuğunda
şaşamazsınız duyamazsınız
göremezsiniz
durmadan konuştuğunu
sessizce
hiç duymadığınız kelimelerle

suskunluğundaki önemsiz isyanın seliyle
suladı çiçekleri
raflardaki tozu aldı aklından geçirdiği
kimsesiz diyaloglarda
ütü yaparken -o uzun buram buram saatlerde-
yaptı muhasebesini geçmişin
hiçbir şey beklememeyi ilk o öğrendi
hiçbir şey almadan vermeyi
hiçbir şey öğretmeyen hayatında
susmak gerektiğini
ona nelerin verilip verilmediği
yine de öğrendi
değerini

hep aynı işleri yaparak
hep aynı sözcükleri kullandı
biteviye  çıkışsız

birkaç sözcüğü var şimdi
pencere- oda – çarşaf
sanduka


4 Temmuz 2011
 Ayşen Gacan Gülbağ

Not: Annemin fotoğrafı

Ozan Mitleri ( şiir )


Ozan Mitleri

 zeytin:
zemheride toplarız
zeytini
buza kesmiş
tek…tek…
soğuk yalamış
çocuk ellerimizle

zeytin ki pek meşhurdur
ozan sözlüğünde

üşümüş çocukların
mor dudakları
gezinir oysa
o zeytuni yeşil
yağda

uykusunda da
zeytin toplar
o çocuklar
kanamış çatlak ellerine
mavzer yağı sürer anneleri

Pamuk :
pamuksa
meşhur kar topu çiçekleriyle
bembeyaz ovalarda
toplayan bilir çilesini, bitini
yayılır kasıklara
balyalardan odalara

Tütün :
basılırdı kanayan tüm yaralara
yağırı katranı
hiç çıkmayan ellerle

Sardunya:
bir anne çiçeğidir
toprak saksılarda
top top, burcu burcu
bir kanat kır
dikiver toprağa
tutar hemen
başlar açmaya

öyle cömert
öyle sade
öyle neşeli

sen onu kokladığında
annen de koklar seni

4 Temmuz 2011

Ayşen Gacan Gülbağ

Not: fotoğraftakiler; babam ve iki oğlum